Thư ṭa soạn số 110
(tháng 01.2021)
|
Thư ṭa soạn số 110
(tháng 01.2021)
KHỞI ĐẦU VÀ KẾT THÚC
Ai cũng tin rằng tương lai sẽ như vầy, như vầy, đúng như hôm qua và hôm nay đă trù liệu, hoạch định và tiến hành; bởi v́ cái nhân gieo xuống với sự trợ duyên của các yếu tố phụ thuộc chung quanh, một cách khoa học và kinh nghiệm, cùng với thời gian vừa đủ để một tiến tŕnh được khai mở, phát triển, chắc hẳn có nhiều phần mang lại kết quả tương xứng, hoặc bội phần, hoặc bội bội phần.
Tuy vậy, kinh nghiệm, với những kết quả thực tế của một số sự việc, công tŕnh, cũng cho thấy rằng, không phải lúc nào quả phải theo nhân. Bài học vỡ ḷng của nhân-quả dạy chúng ta rằng các yếu tố ngoại tại có khi cũng rất quan trọng để dẫn đến kết quả như ư hay bất xứng ư. Tất nhiên khi nông gia cấy lúa xuống ruộng, đă theo kinh nghiệm lâu năm của cha-ông và nghề nghiệp: biết chọn giống tốt, biết lúc nào gieo mạ, cấy mạ, đưa nước vào ruộng, xả nước khỏi ruộng, xịt thuốc trừ sâu, v.v… Nhưng cũng nông vụ nầy, năm ngoái trúng mùa, năm nay băo giông lũ lụt lại thêm các đập thủy điện xả nước, lúa sẽ bị mất trắng.
Hạt lúa là nhân, cây lúa trổ bông là quả; những điều kiện hỗ trợ, tiếp sức cho hạt lúa nẩy mầm, lớn lên và trổ đ̣ng đ̣ng là duyên. Nhân chỉ có một; quả thường nhiều hơn cái nhân ấy; và duyên th́ vô hạn, vô tận. Bởi v́, duyên của một cái nhân này có khi lại là nhân của một cái quả nào đó, hoặc là quả của một cái nhân khác. Chính v́ tương quan chồng chéo đan xen như thế giữa các sự thể, nhà Phật gọi là trùng trùng duyên khởi, trùng trùng tương duyên – qua đó, sự sinh khởi của bất cứ sự thể, sự kiện, sự vật nào, từ hữu h́nh đến vô h́nh, đều có sự tương trợ và tác thành bởi vô số điều kiện nhân duyên khác. Một sự thể vừa là quả, vừa là nhân, cũng vừa là duyên cho một hay nhiều sự thể khác. Một sự thể vừa là chủ thể, mà cũng vừa là đối tượng của một chủ thể khác. Mỗi chủ thể đều có tác động đồng thời chịu tác động, gián tiếp hay trực tiếp, thuận hay nghịch, từ một hay nhiều, hay vô số đối tượng và chủ thể khác không phải là nó. V́ vậy, thực ra không có sự thể nào tự sinh khởi, cũng không có sự thể nào có tự tính riêng biệt của nó (vô tự tính). Không ǵ hiện hữu một cách độc lập. Tất cả đều tùy thuộc vào nhau (tương thuộc), hỗ trợ nhau (tương duyên), và làm nhân cho nhau (tương sinh). Cái này có th́ cái kia có, cái này không th́ cái kia không (1). Nhưng cũng chính v́ tất cả sự thể đều tùy thuộc hỗ tương, không sự thể nào có tự tính độc lập, nên thực sự không có ǵ là nhân, là duyên, là quả. Từ chỗ này, Đại sư Long Thọ nói: không ǵ được sinh ra hay diệt đi; không ǵ thường hằng hay đoạn diệt; không ǵ đồng nhất hay dị biệt; và không ǵ đến hay đi (2). Bát-nhă Tâm kinh cũng nói: “Bởi v́ tướng của các pháp là không (tự tính), nên không có sinh-diệt, dơ-sạch, tăng-giảm” là v́ thế (3).
Nghiệm sâu từ đó, không phải để chối bỏ thực tại vô thường của thế giới tương đối, hay cố gắng truy t́m thực tại tuyệt đối vượt khỏi biên tế trần gian; mà chỉ để thực tập một cách nh́n vượt khỏi những nhị nguyên, đối đăi.
May ra, ở chỗ tận cùng bế tắc của đường ngôn ngữ (4), có thể thấy thấp thoáng đâu đó chỗ kỳ tuyệt của bản tâm, nơi đó, không có chỗ khởi đầu và kết thúc.
Suy cho cùng, một sát-na, một ngày, một tháng, hay một năm cũng thế. Không có sự bắt đầu hay kết thúc của không gian và thời gian. Không sinh nên không diệt. Vô thủy nên vô chung.
Nơi ruộng đồng kia, lúa nẩy mầm.
Và mùa xuân lại đến.
_________
(1) Kinh Phật Tự Thuyết (Tiểu Bộ I), nguyên lư Duyên khởi được nêu như sau:
“V́ cái này có nên cái kia có
V́ cái này không nên cái kia không
V́ cái này sinh nên cái kia sinh
V́ cái này diệt nên cái kia diệt.”
(2) Bát bất (tám cái không) mà Long Thọ (Nāgārjuna) nêu lên như là tiêu đề cho toàn bộ Trung Quán Luận:
“Bất sinh diệc bất diệt
Bất thường diệc bất đoạn
Bất nhất diệc bất dị
Bất lai diệc bất xuất
Năng thuyết thị nhân duyên
Thiện diệt chư hí luận
Ngă khể thủ lễ Phật
Chư thuyết trung đệ nhất.”
Tạm dịch:
Không sinh cũng không diệt
Không thường cũng không đoạn
Không một cũng không khác
Không đến cũng không đi
Tuyên thuyết pháp nhân duyên
Khéo diệt mọi hí luận
Con cúi đầu lạy Phật
Bậc đạo sư đệ nhất.
(3) “Thị chư pháp không tướng: bất sinh, bất diệt, bất cấu, bất tịnh, bất tăng, bất giảm.”
(4) “Ngôn ngữ đạo,” (con đường của ngôn ngữ văn tự), chữ dùng của Đại Trí Độ Luận, trong “Ngôn ngữ đạo đoạn, tâm hành xứ diệt,” nghĩa là cắt đứt con đường ngôn ngữ, dập tắt chỗ vận hành của tâm.
TRỞ LẠI TRANG HỘP THƯ T̉A SOẠN