Thư ṭa soạn số 108
(tháng 11.2020)
|
Thư ṭa soạn số 108
(tháng 11.2020)
NƯỚC LÊN
Nước. Nước từ đâu cứ dâng lên; lên rồi rút, rút rồi lại lên, ngập tràn đồng ruộng, ao hồ, vườn tược, làng quê, và phố thị của nhiều tỉnh thành miền Trung. Cuồng phong băo tố từ đại dương cuộn xoáy vào đất liền, kéo theo những cơn mưa xối xả ngày đêm. Nước lũ ngầu đục từ non cao đổ về, từ các đập thủy điện xả xuống, đẩy những ḍng cuồng lưu ồ ạt đi về nơi trũng thấp, theo những nhánh sông hướng ra biển, chựng lại khi gặp mực biển dâng cao với cường triều gầm thét, sông nối biển biến vùng duyên hải thành một biển nước mênh mông.
Trong ḍng nước ngầu đục, đă có trên trăm người thiệt mạng và mấy chục người c̣n mất tích; của cải, gia súc bị nhận ch́m hoặc cuốn trôi. Dù đă được cảnh báo trước sẽ có lũ lụt lớn, nhiều gia đ́nh vẫn không lường được sức nước khủng khiếp chưa từng có như vậy; hoặc cũng v́ không biết phải lánh nạn ở đâu khi toàn vùng ngập tràn nước. Có thai phụ bị cuốn theo ḍng lũ khi thuyền lật. Có cụ già mù trên chín mươi chẳng biết chạy đi đâu khi nước đến. Có gia đ́nh không kịp chôn cất mẹ vừa mất khi lũ đến, phải treo quan tài mẹ lên trần nhà năm ngày mới có thuyền đến cứu hộ, đem chôn. Có bà cụ một ḿnh ngồi trên những bao lúa chất cao, nhịn đói, thức trắng nh́n nước dâng từng giờ, không biết kêu cứu ai. Có người mẹ nằm bên cạnh xác hai con thơ chết đuối trong trận lụt, vuốt má ru con, lệ tràn. Có bà cụ vừa lo cho chồng bại liệt, vừa lo cho con bị hội chứng Down khi nước ngập nửa nhà mới kịp có ghe đến cứu. Có gia đ́nh với đàn con nheo nhóc không kịp di tản, đành ôm nhau trên nóc nhà khóc la thảm thiết. Có bé thơ mếu máo khóc khi t́m ra sách vở học của ḿnh ướt mem rách nát trong vũng śnh. Có những ḍng tin nhắn qua điện thoại, kêu cứu khẩn cấp, tuyệt vọng. Nhà nhà, nước ngập đến tận mái, đoàn cứu hộ biết đâu mà t́m.
Rồi hoang tàn để lại sau những trận lũ. Lềnh bềnh trên những vũng nước đọng và śnh lầy hôi thối là xác gia súc gia cầm, cây rừng, gỗ mục, những bao lúa thóc, và tất cả vật dụng, bàn ghế, tủ thờ, quần áo, sách vở... của hàng trăm ngh́n gia đ́nh, phơi bày lên đó. Xác người được t́m lại và đă đem chôn, nhưng vẫn c̣n một số mất tích, không biết t́m ở đâu nơi bờ sông, khe suối ĺnh x́nh nước đục. Vội vàng t́m về nhà xưa, những người già người trẻ mắt trũng sâu, thất thần, vô vọng. Cha mẹ tôi đâu, tuổi già sức yếu chắc không thể chống nổi ḍng cuồng lưu vô t́nh phăng phăng đêm qua. Chồng tôi đâu, vợ tôi đâu, con thơ tôi đâu, có ai vớt được không khi nước lũ cuốn qua căn nhà xiêu vẹo này!
Sau một tuần mưa đổ ngày đêm, ngập lụt cùng khắp, rồi nước cũng rút dần. Nước rút về đâu? – Về nơi thấp nhất. Đổ về biển, hoặc thấm vào ḷng đất. Nhưng nước mắt của khổ đau mất mát th́ lăn măi vào tận tim can.
Nước luôn đổ về nơi thấp trong khi lửa th́ bốc lên cao. Nước hay lửa đều hữu dụng, không thể thiếu trong cuộc đời. Nhưng khi bạo phát th́ trở thành tai họa.
Khóc thương dân t́nh khổ lụy, ở bờ này hay bờ kia. Buồn vời vợi, hận ḿnh bất tài vô lực trước thiên tai, nhân họa ngút ngàn. Nh́n thế nước dâng, không khỏi nhớ về Nguyễn Trăi (1380 – 1442) với bài thơ ưu tư về vận nước:
Quan hải
Thung mộc trùng trùng hải lăng tiền
Trầm giang thiết tỏa diệc đồ nhiên
Phúc chu thủy tín dân do thủy
Thị hiểm nan bằng mệnh tại thiên
Họa phúc hữu môi phi nhất nhật
Anh hùng di hận kỷ thiên niên
Càn khôn kim cổ vô cùng ư
Khước tại thương lang viễn thụ yên.
Đóng cửa biển
Trước sóng biển, đóng cọc gỗ hết lớp này đến lớp khác,
Lại đặt ngầm xích sắt dưới sông, đều uổng công thôi!
Bị lật thuyền mới biết dân như nước,
Đă cậy thế hiểm th́ khó tựa mệnh trời.
Họa phúc có duyên đâu phải chợt đến trong ngày,
Anh hùng đành lưu hận mấy ngh́n năm.
Ư vô cùng của thiên địa xưa nay,
Hiện ra nơi sương khói trên hàng cây xa bên ḍng nước.
(Lê Tư dịch nghĩa)
Đào Duy Anh dịch thơ như sau:
Lớp lớp rào lim ngăn sóng biển,
Khoá sông xích sắt cũng vầy thôi.
Lật thuyền mới rơ dân như nước,
Cậy hiểm khôn xoay mệnh ở trời.
Hoạ phúc gây mầm không một chốc,
Anh hùng để hận mấy trăm đời.
Vô cùng trời đất gương kim cổ,
Cây khói xa mù bát ngát khơi.
Lũ lụt trong thực tế là tai họa giáng xuống lương dân. Thế nước dâng trong chính trị là tai họa cho kẻ cầm quyền. Nước nâng thuyền th́ nước cũng có thể lật thuyền (1). Ư dân một khi đă tụ lại và thịnh nộ dâng lên như nước lũ th́ sẽ không thuyền nào an toàn chèo chống. Đặt ḿnh vào t́nh huống khó khăn để cảm cái khổ của người. Ḷng thương luôn sẵn có nhưng cơ hội để bộc phát không phải là từng ngày. Hiểm họa của đời sống cũng không phải đột nhiên mà đến. Việc thịnh suy ở đời luôn có căn nguyên của nó. Cần học cách ứng xử thế nào khi tai họa đến với người khác, v́ ngày nào đó có thể sẽ đến lượt ḿnh. Khổ đau sẽ không chừa một ai. Giữ tâm lắng đọng như mặt nước hồ thu. Gạn lọc những cáu bẩn thường làm nhiễm ô ḍng nước. Lắng tâm như lắng nước, đừng để sóng động. Rồi nước sẽ yên tĩnh, và b́nh an sẽ đến với muôn người.
_________
(1) Theo Lê Tư, trang Nghiên Cứu Lịch Sử, “Khổng tử gia ngữ: “Phù quân giả, chu dă; thứ nhân giả, thủy dă. Thủy sở dĩ tải chu, diệc sở dĩ phúc chu.” Vua là thuyền, dân là nước. Nước để chở thuyền mà cũng có thể lật thuyền (dẫn theo Trần Trọng Dương). Thiên “Vương chế,” sách Tuân tử có câu tương tự: “Quân giả, chu dă, thứ nhân giả, thủy dă; thủy tắc tải chu, thủy tắc phúc chu.” Vua là thuyền, thứ nhân như nước; nước chở thuyền, cũng làm lật thuyền. Tuân tử (313 – 238 trước Tây lịch) không nhận lời này của ông mà nói rằng trích xuất từ “Truyện,” tác phẩm giải nghĩa kinh có trước đó.” (trích chú thích số 104, bài ‘Nguyễn Trăi, bề tôi của bốn ḍng vua’: https://nghiencuulichsu.com/2018/01/18/nguyen-trai-be-toi-cua-bon-dong-vua/)
TRỞ LẠI TRANG HỘP THƯ T̉A SOẠN