Thư ṭa soạn số 86
(tháng 01.2019)
|
Thư ṭa soạn số 86
(tháng 01.2019)
XUÂN NHƯ Ư
Hỏa hoạn qua đi, để lại vết tích hoang tàn của hàng trăm ngh́n mẫu cây rừng, nhà cửa, cơ sở thương mại, và niềm đau mất mát của hàng ngh́n gia đ́nh ở miền tây. Trong khi đó, băo tuyết đă phủ trùm một vài tiểu bang miền đông, hàng trăm ngh́n gia cư mất điện, hơn một ngh́n chuyến bay bị hủy bỏ.
Thiên tai và nhân họa như luôn chờ chực để phá hủy, cướp đoạt những ǵ con người gầy dựng bằng trí tuệ, tài sản, công sức và thời gian của họ. Sự thành tựu nơi đây có thể là hiểm họa ở nơi kia, và ngược lại.
Khi ngọn gió vô thường thổi qua, núi biếc ngh́n năm cũng phủ màu rêu khói. Người và sông, không thể cùng là người và sông của giây phút trước (1). Không kỵ sĩ nào có thể ngồi măi trên lưng ngựa; cũng không vó ngựa nào rong ruổi măi trên đồng hoang.
Thế rồi, từ hoàn cảnh bất lực không thể hiểu, không thể giải đáp về sự bất công, đau khổ trong đời sống, người ta đi cầu cạnh kẻ trên; không được th́ khấn vái đến thần linh. Danh vọng chưa có, cầu cho có; đă có, cầu cho nổi thêm. Phú quư chưa có, cầu cho có; đă có, cầu cho ngày càng tăng hơn… Ai cũng mong được một thứ ǵ đó tốt đẹp hơn hiện trạng.
Rồi khi năm hết Tết đến, khi muôn hoa măn khai, không khí phong quang của ngày xuân làm người ta náo nức, vui tươi, kỳ vọng một vận hội mới, người người chúc mừng nhau: vạn sự như ư!
Vạn sự như ư—nói cho văn vẻ cái ư “muốn chi được nấy”—là một giấc mơ không bao giờ trở thành hiện thực, nhưng người ta vẫn cứ chúc tụng nhau mỗi khi xuân về.
Làm thế nào mà mọi điều mong ước (vạn sự) của một người có thể thành tựu trong năm mới, hay trong một đời!
Làm thế nào mà mọi điều mong cầu của nhân loại trên toàn cầu có thể thành tựu trong một đời, thậm chí chỉ trong một năm mới đang đến!
Chỉ một vài ước vọng thôi, mong được như ư, đă là khó, huống chi “vạn sự” đều được thỏa đáng, vừa ḷng! Mà nếu mười ngàn cái muốn của một người đều được đáp ứng, hẳn phải có mười ngàn người khác chịu thiệt tḥi ít nhiều theo luật bù trừ.
Một gian thương chuyên lách thuế, lường gạt khách hàng mà muôn sự mong cầu đều được như ư th́ sẽ làm khó, làm khổ cho bao nhiêu người khác!
Nhà lănh đạo vô nhân, thất đức, nhũng lạm của công, hối mại quyền thế, đă là một đại họa cho dân cho nước rồi, không lẽ c̣n cầu chúc “muốn chi được nấy” cho thỏa ḷng tham của kẻ độc tài!
Cho nên, cảnh giới mà tất cả mọi người đều được vạn sự như ư là cảnh giới hoang tưởng. Ước mơ mọi người đều được vạn sự như ư là ước mơ không tưởng.
Bản chất của cuộc đời là vô thường, bất định, v́ vậy, con người đứng trong trời đất, thường là sẽ bất như ư. Không thể t́m cầu sự như ư tuyệt đối.
Xét cho cùng, chỉ nên hiểu đơn giản: “vạn sự như ư” là lời chúc tụng mọi việc đều hanh thông tốt đẹp, vừa ḷng ḿnh mà chẳng tổn hại ai (rất khó!). Nhưng ước vọng mong cầu ǵ th́ cũng tương đối, vừa phải, đừng cầu mong quá giới hạn tài năng và hoàn cảnh của ḿnh. Khi ḷng tham của một người vượt khỏi lằn ranh nhu cầu, đời sống hài ḥa của cá nhân và gia đ́nh bắt đầu lung lay; khi ḷng tham của ngàn người cùng lúc trào dâng, xă hội rối loạn; khi hàng triệu sự muốn của hàng vạn người đều tranh nhau được thỏa đáng, thế giới đảo điên. Và thế giới đă thực sự điên đảo kể từ thời kỳ cổ đại của lịch sử nhân loại, khi mà của cải vật chất trở thành yếu tố phân chia giai cấp xă hội, củng cố địa vị của các guồng máy thống trị vô nhân. Cái gốc của sự điên đảo chính là mong cầu những ǵ chưa có, và ham muốn được nhiều hơn những ǵ đă có.
Theo nhà Phật, sống ít muốn (thiểu dục) và biết đủ (tri túc) th́ sẽ có hạnh phúc, an nhàn. Ít muốn là ít mong cầu, giảm tham muốn, tức là tự giới hạn ḿnh với nhu cầu cần có thay v́ mong cầu cái chưa có; và biết đủ là biết chấp nhận, hài ḷng với hiện trạng tương đối của ḿnh. Ít ham muốn th́ sẽ bớt mưu t́m, biết đủ th́ sẽ ít ham muốn. Thay v́ dành hết thời gian, năng lực cho tham cầu danh tiếng và của cải, người ít muốn biết đủ có thêm nhiều thời giờ để vui sống với gia đ́nh, giúp đỡ tha nhân, cứu tế xă hội, và ḥa đồng với thiên nhiên.
Như ư, theo nghĩa này, chính là niềm hạnh phúc đơn giản có thể có được trong tầm tay mỗi người, dù ở trong hoàn cảnh nào. Bằng ḷng với hiện tại, dừng lại những vọng cầu tương lai. Ít muốn, biết đủ không phải là chấp nhận cuộc sống bần cùng thiếu thốn, không chịu thăng tiến, mà là biết hài ḷng với cuộc sống b́nh dị, vừa đủ, không đ̣i hỏi quá nhiều nhu cầu. Ḷng tham, hễ biết đủ th́ đủ; không biết đủ th́ sẽ chẳng bao giờ đủ (2). Hạnh phúc là biết sống nhàn hạ, vô ưu: không tham để tâm không lo lắng tân toan; không sân để tâm không ưu phiền náo động; không si để tâm không ù ĺ ủ dột. Giữ cho đèn tâm vững chăi trước những ngọn gió chướng (3) th́ vạn sự cũng thành vô sự; v́ vạn sự có đến, ḷng vẫn như ư, an vui, không lay động.
Và bây giờ, hăy nói về mùa xuân của chúng ta. Đâu đó nơi những miền đất giá lạnh, ngàn hoa đă bắt đầu trổ nụ sau băo tuyết mùa đông; và nơi miền nắng ấm, dưới những tro tàn đổ nát từ hỏa hoạn để lại, cây cỏ cũng kiên tŕ vươn lên, trổ những nhánh lá đầu xuân. Lau dọn bàn thờ. Dâng trái chưng hoa. Trầm hương thoảng. Thiền pḥng tịch mịch. Gió xuân sang rụng phấn hoa vàng. Ḷng vô sự mở toang cửa sổ, đón chào xuân như ư.
__________________
(1) Ư của Heraclitus, triết gia Hy lạp thế kỷ thứ 5-6 trước Tây lịch: “You could not step twice into the same river…” (Bạn không thể bước qua hai lần trong cùng một ḍng sông).
(2) “Trí túc tiện túc, đăi túc hà thời túc / Tri nhàn tiện nhàn, đăi nhàn hà thời nhàn.” Nghĩa là, biết đủ là đủ, đợi đủ bao giờ mới đủ? / Biết nhàn là nhàn, đợi nhàn bao giờ mới nhàn? (Nguyễn Công Trứ, Chữ Nhàn).
(3) Bát phong (tám ngọn gió): được/mất, nhục/vinh, khen/chê, và khổ/vui (lợi/suy, hủy/dự, xưng/cơ, và khổ/lạc)
TRỞ LẠI TRANG HỘP THƯ T̉A SOẠN