Thư ṭa soạn số 33
(tháng 08.2014)
TRỜI CAO, BIỂN RỘNG
Không đo không lường được t́nh thương, người ta thường lấy vẻ bao la của trời biển để tạm so sánh. Nhưng kỳ thực, trời và biển có những giới hạn, biên tế. Trời, vẫn chỉ là một ṿm không gian hữu hạn trong tầm mắt con người; biển, là bốn đại dương trên mặt địa cầu; không thể nói là vô biên, vô lượng. T́nh thương của cha mẹ dành cho con cái, th́ khác: không giới hạn. T́nh thương vô hạn chỉ khi nào nó được biểu lộ một cách không điều kiện, không phân biệt và so sánh đối tượng (hư hay nên; xấu hay đẹp; căi lời hay vâng lời), và quan trọng nhất: không đ̣i hỏi sự đền đáp. Người Á-đông có vẻ xem thường nền văn hóa thực dụng của tây phương, nhất là trong tương quan t́nh cảm và ứng xử giữa cha mẹ và con cái; cho rằng con người ở đó không biết, không sống với chữ Hiếu—đạo lư lâu đời của truyền thống đông phương; và v́ không có Hiếu đạo, gia đ́nh và xă hội trở nên bất toàn, rối loạn. Quan niệm này đúng trong nhiều trường hợp, nhất là đối với những người con: không nhắc nhở, không gợi ư, th́ đứa con có thể không nhớ và không cảm thấy ḿnh có bổn phận phải làm điều ǵ đó để gọi là đền đáp công ơn sinh dưỡng rất to lớn của cha mẹ. Cha mẹ và con cái ở xă hội tây phương, do nếp suy nghĩ truyền thống và cũng do v́ phúc lợi và an sinh xă hội được cung cấp đầy đủ bởi guồng máy chính phủ, thường không có ư niệm hay nhu cầu về sự đền đáp khi cha mẹ về già. Những đứa con tây phương được sinh dưỡng tự nhiên trong gia đ́nh, ăn học, lập thân, rồi trở thành những bậc cha mẹ nuôi dạy con cái thế hệ kế tiếp, mà không hề bận tâm, lo nghĩ việc báo đền ân đức cha mẹ. Điều mà con cái tây phương dành cho cha mẹ là ḷng thương kính, biết ơn, chứ không có bổn phận hay trách nhiệm “nuôi” lại cha mẹ lúc tuổi già. Cha mẹ tây phương không v́ con cái không chăm nom ḿnh mà gán tội bất hiếu, bất nghĩa; bởi v́ họ vốn không đ̣i hỏi sự báo đáp nào ngay từ lúc ban đầu mới sinh con, nuôi con. (Từ điểm này, có thể đặt dấu hỏi là cha mẹ tây phương có “thực dụng” không, hay ngược lại!) Trong khi đó, cha mẹ và con cái ở xă hội đông phương, sống với đạo Hiếu cao đẹp lâu đời, luôn được nhắc nhở về sự đền ơn, ngay từ lúc con cái c̣n ấu thơ. C̣n nhỏ chưa biết sinh kế th́ phải ngoan ngoăn, biết nghe lời, chăm học, học giỏi (làm ngược lại th́ đều là bất hiếu); trưởng thành th́ phải biết sinh nhai để tự lo bản thân, lập gia đ́nh, có con nối dơi, và “nuôi” lại cha mẹ lúc tuổi già không người chăm sóc (không làm được điều sau cùng này th́ bất hiếu; hoặc có làm mà kể lể quá th́ cũng bất hiếu, cho nên mới có câu than oán trong tục ngữ: “Cha mẹ nuôi con biển hồ lai láng, con nuôi cha mẹ con tính tháng tính ngày”). Nói chung, con cái đông phương được giáo dục phải nói, nghĩ và làm ǵ để đền đáp công ơn cha mẹ, nên việc tri ân báo hiếu là điều tự nhiên. Từ sự khác biệt trên, có thể nói là đông hay tây phương đều có nét đẹp cần áp dụng cũng như điểm không hay cần thay đổi. Có thể đề nghị một h́nh ảnh lư tưởng như vầy chăng: làm con, nên sống như người con phương đông; làm cha mẹ, nên sống như cha mẹ phương tây. Yêu thương, tận tụy nuôi dưỡng con cái mà không đặt điều kiện hay đ̣i hỏi bất kỳ sự báo đáp nào, th́ t́nh thương của cha mẹ, trời biển cũng không sánh bằng. T́nh thương vô hạn ấy tất nhiên sẽ được cảm nhận từng ngày bởi con cái từ lúc thơ ấu đến khi trưởng thành, để rồi với niềm thương kính tự nhiên và chân thành, con cái tự biết cần làm ǵ để bày tỏ sự nhớ ơn và ḷng thương của ḿnh đối với cha mẹ; không cần phải kêu gọi, nhắc nhở, trách móc hoặc gán những tội danh nào đó cho con. Làm con, không phải tất cả đều sẽ làm cha mẹ khi trưởng thành; nhưng tất cả bậc cha mẹ đều đă là những người con. Hăy nh́n những ǵ đang làm cho con cái ngày nay mà tưởng nhớ những ǵ cha mẹ đă làm cho ḿnh trong quá khứ; tự hỏi ḿnh đă làm ǵ trong vai tṛ đứa con đối với cha mẹ, đừng đặt vấn đề con cái sẽ làm ǵ cho ḿnh ở tương lai. Có điều kiện, không điều kiện, vô hạn hay hữu hạn, đều bắt đầu từ vị trí làm cha mẹ. Đừng đặt t́nh thương bao la của ḿnh dành cho con vào bất cứ cái khuôn nào, dù là cái khuôn được cho là truyền thống cao đẹp; bởi v́ có khuôn khổ là có điều kiện; có điều kiện th́ không c̣n vô hạn, vô biên. Người con Phật dấn thân vào đời có một câu nằm ḷng: “Thi ân đừng cầu đền đáp, v́ cầu đền đáp là việc làm có mưu tính.” Bậc cha mẹ cần hành xử như thế đối với con cái. Cũng có thể nói ngược lại rằng, người con Phật khi cứu giúp chúng sanh, nên học tinh thần ấy từ nơi ḷng thương không điều kiện của cha mẹ dành cho con cái. Không điều kiện là bước khởi đầu cho hành tŕnh làm cha mẹ, cũng là bước khởi đầu của bồ-đề tâm, của bồ-tát hạnh.
Và hạnh phúc thay cho những người con khi gần gũi cha mẹ, như được tắm gội trong đại dương yêu thương bất tuyệt; và khi xa, nhớ về cha mẹ như bầu trời êm ả, che chở và bảo bọc lấy ḿnh giữa cuộc đời đầy bất trắc, gian nan. Trời cao, biển rộng, không đủ lớn để h́nh dung hay so sánh t́nh thương cha mẹ; bởi v́ không phải lúc nào, ở đâu, cũng có thể nh́n thấy trời, biển. Nhưng cha mẹ th́ luôn luôn, bất cứ lúc nào, bất cứ nơi đâu, cũng ngự trị trong ḷng con.
|